-TÁN ĐỒNG RẰNG BÀI THƠ “TIẾNG HẠT NẢY MẦM” LÀ MỘT BÀI THƠ HAY, NÊN DẠY CHO HS LỚP 5 (Ý này đã được làm rõ nên không phân tích)
- BÀI THƠ “TIẾNG HẠT NẢY MẦM” DẠY ĐƯỢC CHO HS LỚP 5 NGHĨA LÀ VỪA SỨC VỚI HS LỚP 5
- VIỆC DẠY HỌC NÓI CHUNG VÀ DẠY BÀI THƠ “TIẾNG HẠT NẢY MẦM” NÓI RIÊNG LÀ MỘT QUÁ TRÌNH CÔNG PHU, BÀI BẢN TỪ KHÂU ĐÀO TẠO GV Ở TRƯỜNG SP ĐẾN QUÁ TRÌNH DẠY HỌC TRÊN LỚP CỦA GV TIỂU HỌC. VÌ VẬY, CŨNG CẦN BIẾT, MỚI BÀN LUẬN, KHEN CHÊ VÀ XEM CÓ NÊN ĐỂ TRONG SGK HAY KHÔNG ĐƯƠC.
Bài khá dài, dành cho các bạn quan tâm.
Mấy hôm nay mình bận vì tham gia Hội thảo quốc gia về khoa học giáo dục năm 2024 của Bộ GDĐT cùng sự phối hợp ngoạn mục của ĐH Vinh (câu chữ chính thức thì “đặt tại trường ĐH Vinh” nhưng mình viết vậy vì tình yêu trường Vinh mà mình là học trò và vì, điều này quan trọng hơn: thực tế nó là như vậy -Trường Vinh đã phối hợp với Bộ tổ chức tuyệt vời). Chuyện này mình sẽ khoe thành một bài riêng.
Mình bận nên không biết chuyện mọi người trên CĐM đang chê khen bài thơ “Tiếng hạt nảy mầm” trang 28 tuần 3 SGK Kết nối tri thức với cuộc sống. Đặc biệt hơn là viết dưới dạng như một lời kêu cứu, như thể không dạy nổi bài thơ.
Mình không muốn tranh luận bài thơ có “thơ” hay không vì điều này có các nhà Việt ngữ học, những người nghiên cứu văn học, nghiên cứu thơ đã bàn và vì điều này đã quá rõ: Đây là một bài thơ hay, rất thơ.
Ở đây mình chỉ muốn bàn từ góc sư phạm: Dạy bài thơ này có vừa sức học sinh lớp 5 không? Mình xin kể lể dài dòng chút. Mình viết bài này vì biết rằng những lời bình chê khen (nhất là chê, nhất là của chính các bạn giáo viên) trên các trang mạng được công bố và lan tỏa trong một tích tắc sẽ kiến nhiều người hoang mang. Làm thơ, làm SGK nhọc nhằn, nghĩ suy như thế nào thì để các nhà văn, nhà thơ, các bạn làm sách viết. Mình chỉ viết từ góc nhìn của người dạy bài thơ cho HS lớp 5.
Vì lí do cá nhân, mình được tiếp cận bài thơ và cách tìm hiểu nó trước khi SGK được công bố. Mình như bắt được vàng vì vớ được một văn bản thơ với đặc trưng tiêu biểu của hình thức/nghệ thuật thơ: Có những từ được “lạ hóa” chỉ dùng trong thơ văn, có cách nói hàm ẩn và biểu đạt ý bằng hình ảnh là cách nói đặc trưng của thơ văn. Mình đã từng cảnh báo cho mấy bạn làm SGK: “Các bạn định hình thành năng lực văn cho HS thì gắng kiếm các bài đọc nó “văn văn” chút nha, bài không có văn là không dạy văn được.”. Mình trân trọng những văn bản có “văn” để dạy văn từ rất lâu, từ khi bắt đầu đi dạy (1975). Năm 2003, trong bài “Vẻ đẹp của ngôn ngữ văn chương trong các bài tập đọc ở tiểu học nhìn từ góc độ rèn kĩ năng cảm thụ văn học cho học sinh”, mình đã viết:
“Cảm thụ văn học, nói chính xác hơn tiếp nhận văn học là quá trình nhận thức cái đẹp được chứa đựng trong thế giới ngôn từ, hệ thống tín hiệu thứ hai của loài người. Nói một cách đơn giản, cảm thụ văn học là quá trình tiếp nhận, hiểu, cảm được văn chương, tính hình tượng của văn chương, đặc trưng ngôn ngữ nghệ thuật, đặc trưng phản ánh nghệ thuật của văn chương. Kĩ năng cảm thụ văn học của học sinh được hình thành chủ yếu trong giờ tập đọc. Các bài tập cảm thụ văn học yêu cầu học sinh phát hiện ra tín hiệu văn chương, giải mã các tín hiệu văn chương, đánh giá các giá trị của các tín hiệu này trong việc biểu đạt nội dung.
Các nhà giáo học pháp hầu như đã thống nhất với nhau về mặt nguyên tắc: để hình thành một năng lực, một kĩ năng nào đó cho học sinh cần phải tổ chức việc làm cho các em trên những vật liệu mẫu. Để rèn kĩ năng cảm thụ văn học, kĩ năng đọc hiểu văn bản văn chương cho học sinh tiểu học, trước hết cần phải có vật liệu mẫu- những câu thơ, bài thơ, đoạn văn, bài văn đích thực. Chính vì vậy, các tác giả SGK đã bỏ ra rất nhiều công sức để chọn văn bản dạy đọc - chọn bài tập đọc. Chính vì vậy, chất “văn” trở thành một trong những căn cứ hàng đầu để xem xét, đánh giá SGK dạy tiếng mẹ đẻ”.
Nhân đây xin cảm ơn các TG SGK KNTT đã tìm được bài thơ rất hay này.
Sau khi xác định bài thơ rất thơ rồi, mình mới đặt vấn đề bài thơ có vừa sức HS lớp 5 không. Điều này được thử qua ba bước: Vừa sức với giảng viên đại học, vừa sức GV tiểu học, vừa sức với HS lớp 5.
Đọc đến đây, chắc có bạn sẽ cười” Vừa sức với giảng viên, với giáo viên thì nói làm gì” nhưng quả thật là, có những giảng viên, giáo viên tiểu học không giải mẫu được BT tiếng Việt dành cho HS tiểu học, nhất là BT yêu cầu viết đoạn, bài. Theo nguyên tắc “GV chỉ được yêu cầu HS làm những gì mà chính GV phải làm được”, mình đã thực hiện 3 công đoạn này và mô tả như sau:
1. VỪA SỨC VỚI GIẢNG VIÊN DẠY PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TIẾNG VIỆT Ở KHOA GDTH ĐẠI HỌC
Việc này được kiểm chứng bằng việc mình (LPN) phải ra bài tập và làm được đáp án mong đợi, các đáp án này phải dựa trên bài làm của HS. Giảng viên ĐH phải ra được BT, soạn được đáp án mong đợi mới được yêu cầu SV làm việc này.
1) Trước hết, các BT phải đạt mục tiêu chung (tính lợi ích) của dạy đọc 1 văn bản văn chương, giúp HS đọc hiểu nội dung, giải mã được thông điệp bài thơ (đạt đích GD của bài thơ) và hiểu được hình thức/ nghệ thuật bài thơ qua các dạng BT: nhận ra (biết), cắt nghĩa (hiểu) và hồi đáp/vận dụng (liên hệ, bình giá) được bài thơ. Các mục tiêu này được cụ thể hóa thành mục tiêu từng BT trong sách tham khảo của mình:
BT1. Hiểu ý của hình ảnh thơ “Đôi tay cô cụp mở/ Báo tưng bừng thanh âm”; BT2. Nhận biết các âm thanh được diễn tả bằng các hình ảnh thơ ; BT3: Bình giá về các nhân vật trong bài thơ (Bài tập này được “dễ hóa” cho HS trung bình bằng một sự trợ giúp nhiều từ người dạy: Người dạy tạo ra đoạn cảm thụ văn học mong đợi, để một số chỗ trống cho HS điền vào, kết quả cả cô trò sẽ hoàn thành một đoạn văn tham khảo cho 1 dạng BT CTVH. BT 2 trong sách BT cơ bản nâng cao là BT dành cho HS khá, giỏi, một BT tự luận yêu cầu HS chuyển được hình ảnh thơ thành đoạn văn miêu tả lớp học khiếm thính. Vậy là mình đã ra 4 bài tập. Ba bài tập được công bố tháng 5.2024 trong sách “Vở Bài tập -Thực hành Tiếng Việt 5 tập 1” , tr.18 -NXBGDVN (Xem ảnh 1).
Quyển “Bài tập Tiếng Việt (cơ bản và nâng cao) - NXBGDVN, tháng 8.2024 có 1 BT nâng cao yêu cầu HS vận dụng lấy ý bài thơ viết đoạn miêu tả: “Em hãy viết đoạn văn tả lớp học trong bài thơ “ (trang 15).
2) Cho một số HS tiểu học làm thử những BT này. Mình có thử nghiệm qua mấy bạn quanh nhà, học tiếng Việt xoàng, chỉ giỏi toán và tiếng Anh đang học lớp 4 và 5 lúc ấy (nay đang học lớp 5 và 6), thấy làm được. Hai đáp án mong đợi mình viết với bút danh Phương Lê được lấy từ ý các đoạn văn của các bạn ấy viết. Nó khá đơn giản được thể hiện ở “Tham khảo” trang 94, BT2 tuần 3 như sau: (Xem ảnh 2).
Để kiểm chứng tính vừa sức với giảng viên đại học, mình gửi yêu cầu này đến các bạn giảng viên mình quen thân và nhiệt tình với dạy Tiếng Việt tiểu học ở các trường Đại học: TS Lương Hiền (Khoa Văn ĐHSP Hà Nội), ThS. Nguyễn Thị Dung (ĐH Hải Phòng), TS. Nguyễn Thị Thanh Ngân (ĐH Đà Nẵng), TS. Lê Thị Mai An (ĐH Đồng Tháp), ... Nhân đây mình cảm ơn các bạn và mong các bạn thông cảm vì các BT và nhất là các đáp án các bạn viết rất công phu nhưng chưa đưa vào bài này được.
2. VỪA SỨC VỚI GV TIỂU HỌC
Vì quan niệm giáo viên tiểu học phải ra được BT, soạn được đáp án mong đợi mới được yêu cầu HS làm việc này, khi dạy chuyên đề “ Phát triển năng lực tiếp nhận văn bản cho học sinh tiểu học”, mình đã yêu cầu học viên các lớp cao học (cũng là GV tiểu học) Hải Phòng K8A, K8B, K9A, K9B làm BT điều kiện, trong đó có 2 câu:
1) Nêu tên một số bài tập đọc thuộc nhóm văn bản văn chương trong SGK TV5 CT 2018 mà anh (chị ) thích. Giải thích lí do mình thích (G: Phân tích, bình giá về giá trị nội dung, chỉ ra thông điệp của văn bản và những điểm đặc sắc về hình thức/nghệ thuật của văn bản).
2) Với mỗi bài tập đọc đã nêu tên, xây dựng 2 bài tập hồi đáp (hồi đáp nội dung, hồi đáp nghệ thuật) và viết đáp án mong đợi dưới dạng đoạn văn.
Yêu cầu này cũng được đặt ra với 6 bạn mình đã, đang hướng dẫn của các khóa CH K32, 33, 34 ĐHSP Hà Nội.
Nhiều bạn đã chọn bài thơ “Tiếng hạt nảy mầm” (chứng tỏ bài thơ tạo hứng thú cho GV) và viết được những đoạn khá hay làm đáp án mong đợi. Đặc biệt có ThS. Nguyễn Thị Hằng CH K33 (chuyên viên PGD ĐT TP Bắc Giang) say sưa viết tận 4 bài khác nhau bình giá cả bài thơ.
Cảm ơn tất cả các bạn và xin các bạn thông cảm vì chưa đưa các bài văn, đoạn văn của các bạn vào đây được.
3. VỪA SỨC VỚI HS TIỂU HỌC
Ngoài việc thử nghiệm sơ bộ đã noi sở mục 1, bọn mình đã cho thử nghiệm rộng hơn. Trước mắt là ở nhóm các bé CLB “Cây bút nhí “ của nhà văn Dương Hằng và bước đầu thấy khả quan. Một vài bài làm của các em sẽ được bọn mình công bố trong sách ôn luyện vào lớp 6 các trường có tuyển chọn hi vọng ra mắt vào 2025. Xin cảm ơn CLB “Cây bút nhí” và bạn Dương Hằng.
Nhân đây cũng thử đặt vấn đề với các bạn đang làm ở các trung tâm dành cho trẻ có khó khăn. Lời nhắn gửi này muốn gửi đến TS Phạm Bền, TS. Cẩm Hường (ĐHSP Hà Nội), TS Hương Giang (ĐH Hải Phòng), TS Mai An (ĐH Đồng Tháp),... : Chúng ta sẽ đưa kĩ thuật giảm khó để dạy bài “Tiếng hạt nảy mầm” cho các em, đặc biệt các em khiếm thính như thế nào để có thể khoe với mội người: Phương pháp dạy học của chúng ta rất chuyên nghiệp, rất nhân ái vì nó tạo thành công cho tất cả HS, dẫu các em đó có rất nhiều hạn chế, khó khăn.
Cảm ơn các bạn, nhất là các bạn đã đọc đến những dòng cuối này.
Cô Lê Phương Nga- Nguyên giảng viên Khoa Giáo dục Tiểu học Đại học sư phạm Hà Nội